Historische stadwandelingen door Utrecht met Rob Hufen Hzn.
Historia Magistra Vitae (Cicero) Geschiedenis is de leermeester van het leven
Utrecht’s historie
Castellum en Willibrord
De stad Utrecht vindt zijn ontstaan in een Romeins castellum dat in 47 na Christus op een verhevenheid in het landschap langs de Rijn werd opgezet. Er waren, onder andere onder de stichter Corbulo, 500 soldaten gelegerd. De Romeinen brachten naast hun goden en taal, katten, olijfolie, wijn, papaver, vissaus en Wetgeving mee. Na het vertrek van de Romeinen omstreeks 275 na Chr. zullen waarschijnlijk enkele gepensioneerde soldaten en families die de Romeinen verzorgden en hen voedsel en dergelijke leverden, zijn achtergebleven. Er is over deze mensen bijna niets bekend, zij het dat er wel sprake is van enkele opgravingsresultaten uit het postromeinse tijdperk. Op de plek van de Vicus, het kampdorp nabij het castellum (Pieterskerkhof), vond men drie kindergraven met rijke grafgiften uit de eerste helft van de vijfde eeuw. ’n Zekere Dagobert, een Frankische koning, stichtte binnen het castellum ’n klein kerkje, dat eind zevende eeuw door de Ierse monnik Willibrord in gebruik werd genomen.
Kerken en kloosters
Dit was het begin van kerkelijk Utrecht, dat zich tamelijk snel ontwikkelde tot het Vaticaanstad van het noorden dat het vanaf de middeleeuwen eeuwenlang was. Vijf autonome kapittelkerken met omliggende terreinen en opstallen en 23 kloosters in – en schurkend tegen – Utrecht, waren het gevolg. De kerkelijke immuniteiten waren voor de burgers ontoegankelijk. Daarnaast waren er nog de vier parochiekerken in de omliggende dorpsachtige woonkernen. Daaronder de handelswijk Stathe rond de Maria Minorkerk bijgenaamd de Buurkerk, de kerk van de geburen, van de burgers.
Men schat het aantal toen in Utrecht aanwezige priesters, van de machthebber-bisschop tot een doorsnee kapelaan, op 200 a 250 en het getal van hun personeel op circa 650 personen.
De Alteratie, ommekeer als gevolg van de Unie van Utrecht in 1579, veranderde alles ingrijpend; niet alleen landelijk, maar maar ook op stedelijk niveau. Het politiek/bestuurlijke, stedenbouwkundig en dagelijks karakter van de stad wijzigde zich definitief. Onder andere de vrijheid van denken en de scheiding van kerk en staat werden uitgeroepen, hoewel het laatste al spoedig geen praktijk bleek. Het Calvinisme werd namelijk staatsgodsdienst met uitsluiting van alle andere religies wier macht en onroerende en roerende goederen hen ontnomen werden. Zo werd Utrecht van ‘n, onder andere, katholiek-Christelijk bestuurlijk en kerkelijk bolwerk, tot een gewone stad onder Calvinistisch bestuur.
Gevolgen voor de stadsontwikkeling
In Utrecht had de nieuwe situatie het positieve gevolg dat de immuniteiten, door de aanleg van onder andere de Booth- en Munt- en Pietersstraat, voor de stadsbevolking werden ontsloten. Er werden na verloop van enige tijd allerlei woningen gebouwd.
Kerkelijke gebouwen werden gedeeltelijk of geheel afgebroken of herbestemd:
– Het Minrebroederklooster aan de rand van het Janskerkhof; de refter werd
– Statenkamer;
– De Paulusabdij aan de Hamburgerstraat werd gerechtshof;
– Het Regulierenklooster aan de Oudegracht werd weeshuis { thans Tivoli };
– Het priesterChoor Maria Minor/Buurkerk werd afgebroken, de Choorstraat werd ter plaatse aangelegd;
– Het priesterkoor van de Janskerk werd afgescheiden van de kerk, van een buitendeur voorzien en de katholieke boekerijen werden erin ondergebracht;
– Het Groot Kapittelhuis van de Dom (waar de Unie van Utrecht was gesloten) werd Groot Auditorium van de Illustere School (thans auditorium van de universiteit);
– De Maria Majorkerk aan de Mariaplaats werd oefenplaats voor soldaten en hooiberging. Het priesterkoor werd toonzaal voor het meubelmakersgilde.
– enz.
Stedenbouwkundige wijzigingen
De metamorfose van Utrecht werd nog groter toen in de eerste helft van de negentiende eeuw de stadspoorten en -muren gesloopt werden en de wal langs de stadsbuitengracht rond de stad in ’n glooiend parklint rond de stad veranderd werd.
Allerlei nieuwe bruggen gaven toegang tot optionele bouwterreinen buiten de stad, waarmee Utrecht kon gaan uitdijen tot de stad die het nu is.
Veel stadia en gevolgen van deze dynamische levensloop van Utrecht zijn nu nog te bekijken en, in verhalen erover, te beluisteren.
De stadswandelingen onder mijn leiding bieden de mogelijkheid daartoe.
Buiten de poort: de 19e eeuwse uitbreidingswijk Wittevrouwen
Boeking en vergoeding
Het Gilde, Lange Smeestraat 7, 3511 PS Utrecht
Telefoon: 030 – 234 32 52
Internet Gilde: www.gildeutrecht.nl
E-mail Gilde: post@gildeutrecht.nl
Noot terzake veiligheid bij de stadswandeling
Ieder die zich bij mij voegt om door mij door de stad geleid te worden, blijft zelf verantwoordelijk voor zijn welzijn en dient tijdens de wandeling, zoals in het stadsverkeer te doen gebruikelijk is, acht te slaan op de veiligheid en het welzijn van zichzelf of voor wie hij verantwoordelijk is. In mijn rol van stadsgids kan ik geen enkele verantwoordelijkheid nemen of aansprakelijkheid aanvaarden voor door personen, tijdens de wandeling, opgelopen letsel.